۱۲ آبان‌ماه ۱۳۹۲(سوم نوامبر ۲۰۱۳) و در حالی که کمتر از سه ماه از آغاز کار بیژن زنگنه، وزیر نفت دولت یازدهم نگذشته بود، ایران میزبان پانزدهم نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز در تهران شد، مجمعی که اگرچه ایران یکی از بنیانگذاران اصلی آن به شمار می رفت اما جایگاهی در آن نداشت، دبیرخانه این مجمع در قطر مستقر شده بود و دبیرکل آن نیز لئونید بوخانوفسکی روس بود، زمانی که زنگنه سکان هدایت وزارت نفت دولت یازدهم را به دست گرفت همه تلاشش این بود تا بار دیگر دیپلماسی غیرفعال نفتی ایران را فعال کند، پانزدهمین نشست وزارتی جی‌یی‌سی‌اف، در آن روزها غنیمتی برای ایران و زنگنه بود.
۹ مهرماه ۱۳۹۲، سیدمحمد حسین عادلی، دیپلمات ایرانی به‌عنوان کاندیدای ایران برای احراز پست دبیرکلی به مجمع کشورهای صادرکننده گاز معرفی شد، کارنامه عادلی اما چنان بود که وزیران کشورهای عضو جی‌یی‌سی‌اف نتوانند از آن چشم پوشی کنند و سرانجام، وی در پانزدهمین نشست وزارتی مجمع کشورهای صادرکننده گاز با کسب اکثریت آرا به‌عنوان نخستین دبیرکل ایرانی این مجمع انتخاب شد و این موفقیت سرآغازی بود برای نقش آفرینی ایران در عرصه دیپلماسی.
حالا تقریبا چهار سال از آن روزها می گذرد و ۲ دوره دبیرکلی عادلی ۶۵ ساله رو به پایان است، وی یکم ژانویه ۲۰۱۴ (١١ دی‌ماه ۹۲) کار خود را در دبیرخانه این مجمع به‌عنوان دبیرکل آغاز کرد و حدود سه ماه دیگر کارش در این مجمع به عنوان دبیرکل به پایان می‌رسد. مشغله کاری آقای دبیرکل اگرچه در این روزها و در آستانه نوزدهمین نشست وزارتی این مجمع در مسکو زیاد بود اما پرسش‌های ما را بدون پاسخ نگذاشت. وی در این گفتوگو به عملکرد چهارساله خود نمره ای نداد، اما گفت: «بازخوردها و واکنش‌هایی که از دیگران گرفتم همه مثبت و رضایت‌بخش بوده است.»
برای اطلاع از مهمترین فعالیت‌های مجمع کشورهای صادرکننده گاز در چهار سال دبیرکلی محمدحسین عادلی، گفتگوی شانا با وی را از دست ندهید.
مهمترین دستورکار اعضای جی‌یی‌سی‌اف در نوزدهمین نشست وزارتی این مجمع که قرار است ۱۲ مهرماه در مسکو برگزار شود، چیست؟
وزیران در این نشست افزون بر بررسی مهمترین تحولات بازار، گزارش دبیرخانه در باره همکاری میان اعضا در باره تبادل اطلاعات بازارهای گاز جهان و بازاریابی، و نیز محیط زیست را مرور می‌کنند. برنامه پنج‌ساله تدوین شده از سوی دبیرخانه را بررسی و تصویب می‌کنند و شاید مهمترین آن انتخاب دبیرکل جدید سازمان است. ۲ نماینده یکی از روسیه و دیگری از لیبی برای این احراز این پست نامزد شدهاند که مرحله مصاحبه با شورای اجرایی را گذرانده اند و در این مرحله از سوی وزیران مصاحبه می‌شوند.
برنامه‌ای برای پیوستن عضوی تازه به مجمع کشورهای صادرکننده گاز در جریان برگزاری نشست وزارتی نوزدهم در مسکو وجود دارد ؟
در خلال ۲ دوره دبیرکلی در جی‌یی‌سی‌اف دو کشور را برای پیوستن به مجمع تشویق کردم. یکی پرو و دیگری آذربایجان بود. با کشورهای آنگولا، استرالیا، موزامبیک، تانزانیا و ترکمنستان هم در این باره صحبت کرده‌ایم که هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است. به گمانم چنانچه پیگیری شود تعدادی از کشورهای بالا به مجمع خواهند پیوست.
شما از ژانویه ۲۰۱۴ تاکنون و در ۲ دوره دبیرکل مجمع کشورهای صادرکننده گاز بودید مهمترین فعالیت‌های و اقدام‌های این نهاد در دوران فعالیت شما چه بوده است؟
مهمترین دستاورد ما این بوده است که با مجموعه‌ای از اقدام‌ها توانسته‌ایم مجمع کشورهای صادر کننده گاز را به نهادی تبدیل کنیم که بین سازمانهای انرژی مطرح دنیا حرفی برای گفتن داشته باشد و تحلیلی بسیار قوی و مستند درباره حال و آینده بازار گاز ارائه کند. نهادی که اکنون تولید کننده محصولات فکری مختلف در زمینه تحولات بازار انرژی و گاز باشد و بتواند به کشورهای عضو توصیههای مفید و ارزشمندی بدهد. نهادی که با مشارکت دیگر سازمان‌ها، موسس طرح جهانی دادهها و آمارهای گاز شده و نقش فعال و مهمی را در آن ایفا کند و نیز به نهادی بدل شده که نه تنها در عرصه بین المللی با دست پر مشارکت می‌کند بلکه توانسته است در برخی از مهمترین مسائل راهبردی بازار گاز میان اعضای خود نوعی همکاری را به‌وجود آورد.
دستیابی به هر یک از این دستاوردها از طریق اقدام‌های مختلف تحقق یافته است. برای نمونه هم اکنون دبیرخانه جی‌یی‌سی‌اف مهمترین اخبار و تحلیلهای بازار را ساعت ۱۰ هر روز به‌وقت قطر برای وزیران و نمایندگان عالیرتبه از طریق یک نرم افزای موبایلی به آنها ارائه می‌دهد. همچنین تحلیل بازار ماهانه، هر ششماه و سالانه تهیه و به طور مرتب تقدیم اعضا می‌شود تا راهنمای آنها در سیاست گذاری و اقدام‌های تجاری باشد. اما مهمتر از همه این‌ها که ظرفیت عظیمی برای سازمان ایجاد کرده همانا تکمیل و راه اندازی مدل جهانی گاز، از جمله پیشرفته ترین مدل جهانی اقتصاد سنجی انرژی است، که بر بازار گاز تمرکز دارد. این تنها مدل جهانی انرژی است که بر گاز تمرکز دارد و دادههای ۱۳۳ کشورهای جهانی در تفصیلی ترین اجزای آن در بر می گیرد. افزون بر این هر فصل دبیرخانه گزارشهای فصلی در مورد مهمترین مسائل بازار تهیه و تقدیم اعضا می‌کند. در واقع سازمان ما اکنون به یک سازمان مولد تبدیل شده و در هر مورد از تحولات بازار گاز نظر دارد و دیدگاه‌های خود را در مجامع جهانی مطرح می‌کند.
برای این دستاوردها، مهمترین اقدام‌هایی که انجام شده، چه بوده است؟
چند کار بسیار مهم زیربنایی انجام شد؛ نخست، تجدید ساختار بود. در ساختار جدید دبیرخانه افزون بر ساماندهی دوباره وظایف دپارتمانها یک دپارتمان جدید برای آمار و دادهها ایجاد شد تا بتواند پشتیبان اصلی تحلیلهای بازار باشد. یک واحد برای محیط زیست ایجاد شد تا بتواند ضمن پیگیری تحولات مسائل زیست محیطی جهان فرصتهای خلق شده برای گاز را بررسی کند. ظرفیت سازی سرمایه انسانی از جمله کارهای مهم بود که در حد بسیار بالایی انجام شد. به‌طوری‌که امروز تحلیلگران ما در مهمترین سمینارهای علمی جهانی مقاله ارائه می‌دهند و مقاله‌های آنها پذیرفته می‌شود.
ایجاد ۲ شورای مهم یکی «شورای فنی و اقتصاد Technical & Economic Council» و نیز «شورای آمار و دادهها» از جمله واحدهای جدید مجمع هستند که مسائل فنی را بررسی می‌کنند.
در این مدت همکاری میان کشورهای عضو را در سه موضوع کلیدی آغاز کردیم. یکی ایجاد شاخص قیمت گاز، دیگری مسائل محیط زیست، و سومی مبادله اطلاعات بازار و بازاریابی.
مهمترین اقدام‌ها برای جهانی کردن جی‌یی‌سی‌اف در دوره دبیرکلی شما چه بوده است و آیا هم اکنون می توان ادعا کرد که جی‌یی‌سی‌اف یک نهاد بین المللی شناخته شده است؟
امروز بدون شک جی‌یی‌سی‌اف به یک نهاد انرژی مطرح تبدیل شده است. زیرا نخست با ارائه سالانه چشم انداز بازار گاز در میان مدت و بلند مدت سازمان ما به باشگاه نهادهای ارائه دهنده چشم انداز بلندمدت بازار که تعداد آنها در جهان معدود است، (۱۵-۱۶) وارد شده است. دوم این‌که ما عضو اصلی، موسس و برجسته جودی گاز (ابتکار جهانی مبادله دادههای گاز) هستیم. ارتباطات ما با سازمانهای مهم انرژی جهانی نظیر آژانس بین المللی انرژی، اوپک، مجمع جهانی انرژی، سازمان انرژی آمریکای لاتین، مرکز انرژی آسیای شرقی، اتحادیه گاز جهانی و غیره نهادینه شده است.
ارزیابی مجمع کشورهای صادرکننده گاز، از قیمت‌های گاز طبیعی و ال ان جی در آینده چگونه است؟
قیمت گاز اکنون در سطح بسیار رقابتی و نازلی است و می تواند بهترین فرصت برای افزایش سهم گاز در سبد انرژی کشورها باشد. گاز هم اکنون از انرژیهای تجدیدپذیر در بسیاری مواقع رقابتی تر است و با توجه به خواص زیست محیطی بهتری که دارد می تواند به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای کمک شایانی بکند.
البته پایین بودن قیمت در این مدت تا حدودی به سرمایه‌گذاری در بخش‌های بالادستی لطمه زده است و چنانچه این وضع ادامه یابد ممکن است منجر به کاهش عرضه و جهش قیمت‌های گاز پس از سال‌های ۲۰۲۲ بشود.
بسیاری معتقدند سهم گاز در سبد انرژی جهان رو به افزایش است اما تحقیقات حاکی از آن است که نفت همچنان در ۲۰ سال آینده بیشترین سهم را در سبد سوخت جهان دارد، به نظر شما چه زمانی سوخت گاز می تواند سوخت نخست جهان شود؟
سهم نفت در خلال ۲۵ سال آینده هم چنان بیشترین سهم در سبد انرژی جهانی خواهد بود اما سهم آن کاهنده است. سهم نفت در سال ۲۰۱۶ برابر با ۳۲ بود که در سال ۲۰۴۰ به ۲۹ درصد می‌رسد درحالیکه سهم گاز در همین مدت از ۲۲ درصد به ۲۶ درصد می‌رسد، بنابراین در سال‌های آینده سهم گاز و انرژیهای تجدیدپذیر افزاینده و سهم نفت و به‌ویژه زغال سنگ کاهنده خواهد بود.
مهمترین چالش‌های کنونی بازار گاز در یک دهه آینده را چه می‌دانید؟
مهمترین چالش امروز بازار گاز این است که به شدت رقابتی شده است. وضع رقابتی همچنان برای چند سال آینده باقی خواهد ماند، اما از سال ۲۰۲۲ بازار آغاز به تعادل دوباره می‌کند و تا سال ۲۰۳۰ به تعادل جدید می‌رسد. رقابتی شدن بازار گاز از چند جهت است. نخست، صادر کنندگان جدید گاز نظیر استرالیا و برخی از کشورهای آفریقایی به میدان آمده اند و با صادر کنندگان سنتی به رقابت پرداخته‌اند. دوم، گاز شیل آمریکا که البته حجم زیادی ندارد، اما سر و صدای زیادی داشته به بازار آمده و در برخی مناطق در صدد ایجاد چالش است. جهت دیگر رقابت از سوی انرژیهای تجدیدپذیر است. همچنین کاهش سرعت رشد اقتصادی در برخی کشورهای آسیایی و کاهش تقاضا در بعضی کشورهای وارد کنندگان بزرگ گاز نظیر ژاپن از جمله چالش‌های دیگر به شمار می‌آید.
به نظر شما بازارهای جهانی ال ان جی چه زمانی به توازن می‌رسد؟
بازار ال‌ان‌جی به شدت در حال گسترش است. رشد تقاضا برای ال‌ان‌جی چند برابر گاز معمولی است. در سال گذشته میلادی رشد آن برابر با ۶ درصد و در سال جاری به‌طور بی سابقه‌ای و در حدود ۱۲ درصد تاکنون رشد داشته است. سهم ال‌ان‌جی نیز از کل بازار گاز که هم اکنون نزدیک به ۳۰ درصد است در ۲ دهه آینده به بالای ۴۰ درصد می رسد. بنابراین به دلیل انعطاف پذیری که در تجارت ال‌ان‌جی وجود دارد که هم به فروشنده و هم به خریدار نوعی امنیت می دهد اقبال به ال‌ان‌جی بسیار زیاد شده است. با این وجود به نظر می رسد که رشد بسیار بالای ال‌ان‌جی تا دهه آینده رو به تعادل برود.
ارزیابی شما از عملکردتان در مجمع کشورهای صادرکننده گاز در این دو دوره چیست و چه نمره‌ای به عملکردتان می‌دهید؟
ارزیابی و نمره را دیگران باید بدهند! بنده به عنوان یک ایرانی که اداره یک نهاد بین‌المللی انرژی را به عهده دارد همه تلاش خود را برای ارتقای همه جانبه مجمع از نظر کیفی و کمی کردم. بازخوردها و واکنش‌هایی که از دیگران گرفتم همه مثبت و رضایت‌بخش بوده است.
رویا خالقی
