بر اساس اعلام صندوق بین المللی پول، بیش از ۷۰ درصد درآمد کویت از محل فروش نفت خام تامین می‌شود. همچنین صادرات نفت خام و فرآورده‌های نفتی تقریباً ۸۹ درصد درآمدهای صادراتی این کشور را شامل می‌شود.

کویت مانند دیگر تولیدکنندگان نفت خام، متعاقب سقوط قیمت نفت خام در سال‌های ۱۵-۲۰۱۴ با کسری بودجه هنگفتی رو‌به‌رو شد به نحوی که درآمد آن از ۱۰۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ به ۵۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت. این شرایط سبب شد که اقتصاد این کشور کوچک در معرض خطر جدی قرار گیرد بنابراین به ناچار مجبور شدند ضمن اجرای مدیریت انقباضی در کوتاه مدت، تلاش کنند تا با طراحی دوباره سیستم اقتصادی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، توان مقاومت در برابر حوادث مشابه را در سال‌های پیش رو را افزایش دهند. کویت همچون دیگر تولیدکنندگان مهم نفت به‌ویژه کشورهای منطقه خاورمیانه و آسیا یکی از راه‌های مقابله با نوسان‌های قیمت نفت خام را در افزایش توان تولید این ماده، بالا بردن ظرفیت پالایشی، تشکیل و کنترل زنجیره تولید نفت تا فروش فرآورده‌های نفتی، تلاش برای به‌دست آوردن سهم پایدار در میان مصرف کنندگان نفت خام و دستیابی توان رقابت با دیگر بازیگران مهم این حوزه یافته است. رقابتی که بنابر آمارهای منتشر شده یکی از مهمترین نتایج آن، افزایش ۱۰ میلیون بشکه‌ای ظرفیت پالایشی جهان تا سال ۲۰۲۰ خواهد بود.

شرکت نفت کویت که نخستین محموله نفتی خود را در سال ۱۹۴۶ صادر کرده است براساس برنامه ارائه شده در نظر دارد تا در افق سال ۲۰۲۰ میلادی با صرف هزینه ای بالغ بر ۳۳ میلیارد دلار به ظرفیت تولید روزانه چهار میلیون بشکه نفت خام دست یابد. مطابق برنامه پیش بینی شده، این مقدار تولید باید در قالب تولید ۳٫۶۵ میلیون بشکه نفت از میدان‌های نفتی این کشور و ۳۵۰ هزار بشکه نیز از منطقه Neutral Zone مشترک با عربستان تامین شود. دستیابی به این هدف به معنای افزایش حدود ۳۰ درصدی توان تولید در کمتر از چهار سال است هرچند که به نظر کارشناسان بسیار دشوار خواهد بود. برخی منابع از سرمایه گذاری هنگفت ۱۱۴ میلیارد دلاری در صنعت نفت این کشور خبر داده اند. قرار است از این میزان، ۶۳ درصد در بخش‌های بالادستی هزینه شده و ۳۷ درصد به پروژه های پالایشگاهی و پتروشیمی تخصیص یابد.

 

مطابق آمارهای منتشر شده، کویت از سال ۲۰۱۶ تاکنون با وجود افزایش مصرف داخلی، روزانه حدود ۱٫۹ میلیون بشکه نفت خام صادر کرده است. مقصد اصلی محموله‌های صادراتی از این کشور کماکان بازار آسیاست. ۲۱ درصد از صادرات نفت خام کویت به کره جنوبی، ۱۶ درصد به چین و ۱۲ درصد به ژاپن بوده است. مقدار مصرف داخلی این کشور با اندکی افزایش به ۴۵۵ هزار بشکه در روز رسیده است. میانگین صادرات فرآورده های نفتی کویت در سال ۲۰۱۶ میلادی روزانه ۷۳۹ هزار بشکه بوده است.

کویت سه پالایشگاه داخلی دارد که همگی در ۳۰ مایلی جنوب شهر کویت واقع شده اند. نخستین پالایشگاه این کشور، پالایشگاه الاحمدی (Al Ahmadi) با ظرفیت پالایشی روزانه ۴۶۶ هزار بشکه در سال ۱۹۴۹ میلادی ساخته شده است. دو پالایشگاه دیگر عبدالله مینا (Abdullah Mina) و الشعیبه (Al Shuaiba) به ترتیب دارای ظرفیت‌های پالایشی روزانه ۲۷۷ هزار بشکه و ۲۰۰ هزار بشکه هستند.

 

 کویت در نظر دارد با اجرای طرح Clean Fuels Project (CFP) (برنامه جامع کاهش انتشار گازهای آلاینده و افزایش تولید سوخت‌های پاک) تا سال ۲۰۲۰ ظرفیت پالایشی خود را از ۹۳۶ هزار بشکه در روز کنونی به ۱٫۴ میلیون بشکه در روز افزایش دهد. این عملیات شامل احداث پالایشگاه جدید الزور (Al Zour) و از سرویس خارج کردن بخش‌هایی از پالایشگاه الاحمدی و رساندن ظرفیت آن به ۴۵۴ هزار بشکه در روز و بستن کامل پالایشگاه الشعیبه و تبدیل آن به یک مرکز ذخیره سازی نفت خام و افزایش ۱۸۴ هزار بشکه به ظرفیت پالایشگاه Abdullah Mina و رساندن ظرفیت این پالایشگاه به ۳۴۶ هزار بشکه در روز است. بدون شک مهمترین قسمت این طرح، ساخت پالایشگاه الزرو با ظرفیت پالایش روزانه ۶۱۵ هزار بشکه نفت خام و مجتمع پتروشیمی مجاور آن است. احداث این پالایشگاه که تصویب ساخت آن حدود ۱۰ سال به طول انجامید ۱۶ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. یکی از نتایج مهم اجرای این طرح، کاهش میزان سولفور بنزین تولیدی این کشور از ppm 500  به ppm 10 و همچنین کاهش سولفور نفت‌گاز از ppm 5000  به ppm 10 که مطابق با استانداردهای یورو ۴ و یورو ۵ است، خواهد بود که در این صورت امکان ارسال این محمولات به بازارهای اروپا و آمریکا را برای کویت فراهم خواهد ساخت. بازارهایی که با توجه به افزایش تولید فراورده‌های نفتی با کیفیت بالا در آسیا و منطقه خلیج فارس در پنج سال آینده، بعنوان بازارهای هدف این محصولات بسیار با اهمیت خواهند بود و رقابتی تنگاتنگ بین پالایشگران این مناطق برای حضور پررنگ در این بازارها مدتی است که آغاز شده است.  

از سوی دیگر، این کشور می کوشد تا افزون بر افزایش ظرفیت پالایشی در داخل ، توان پالایشی خود در خارج از کویت را تا سال ۲۰۲۰ بالا برده و به ظرفیت پالایش ۸۰۰ هزار بشکه در روز دست یابد. نکته قابل تامل دیگر در این باره این است که کویت به‌دنبال دستیابی به ظرفیت پالایشی روزانه سه میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه در خارج از این کشور تا سال ۲۰۳۰ نیز است.

به همین جهت شرکت نفت بین المللی کویت (KPI) به همراه شرکت‌های آیدومیتسو Idemitsu و میتسوئی Mitsui ژاپن و پتروویتنام Petro Vietnam در حال ساخت یک پالایشگاه ۲۰۰ هزار بشکه ای در Nhi Son ویتنام هستند که قرار است در سال جاری میلادی راه اندازی شود. شایان یادآوری است که قرارداد افزایش ظرفیت این پالایشگاه به ۴۰۰ هزار تا سال ۲۰۲۵ میان شرکت‌های یادشده نیز نهایی شده است. شرکت نفت بین المللی کویت (KPI) و شرکت سینوپک SINOPEC چین در حال احداث مشترک یک مجتمع پالایشی و پتروشیمی ۳۰۰ هزار بشکه ای در ایالت گواندونگ Guangdong هستند که قرار است در سال ۲۰۲۰ راه اندازی شود. همچنین کویت مالکیت یک پالایشگاه نفت به ظرفیت روزانه ۸۰ هزار بشکه در رتردام هلند و سهام یک پالایشگاه ۲۴۰ هزار بشکه ای واقع در میلازو Millazo ایتالیا به صورت ۵۰ درصد – ۵۰ درصد با شرکت انی را نیز در اختیار دارد.

نکته ای که از نگاه برخی تحلیلگران مهم به نظر می رسد این است که کویت افزون بر توان پالایشی یادشده، در ادامه زنجیره پایین دستی خود مالکیت تعداد ۴۴۰۰ پمپ بنزین و جایگاه‌های خرده فروشی فرآورده‎هایی نظیر سوخت جت در کشورهای بلژیک، اسپانیا، سوئد، لوکزامبورگ و ایتالیا را داراست. به باور ایشان داشتن این زنجیره از تولید نفت خام تا عرضه و خرده فروشی فرآورده نفتی می تواند قابلیت مانور بیشتری در مقابل با نوسان‌های عرضه و تقاضا و همچنین قیمت در بازارهای نفت خام برای این کشور ایجاد کند. به گواه آمارها، کویت نیز مشابه تعدادی دیگر از کشورها و تولیدکنندگان بزرگ نفت خام به‌دنبال گسترش زنجیره کامل از تولید تا مصرف است. زنجیره ای که منشاء اصلی نظریه کاهش وابستگی به نفت خام از کانال درآمدهای نفتی است. به‌عنوان نمونه دیگر این نظریه می توان از طرح‌های شرکت آرامکو عربستان برای صادرات روزانه ۱۲۱ میلیون لیتر فرآورده‌های پالایشی و همچنین سرمایه گذاری مشترک با شرکت شرکت ملی نفت چین (CNPC) برای افزایش ۶۰ تا ۶۵ درصدی جایگاه‌های خرده فروشی سوخت این شرکت در جنوب شرق چین نام برد. شرکت ملی نفت چین مالکیت ۹۰۰ جایگاه سوخت را در آن منطقه در اختیار دارد.

نظر به اینکه هم اکنون نرخ بازگشت سرمایه در صنایع بالادستی صنعت نفت جهان در مقایسه به دیگر حوزه‌ها و صنایع کمتر شده و این موضوع سبب کاهش میزان سرمایه گذاری در این حوزه شده است و با فرض ثابت ماندن دیگر مولفه‌های موثر در بازار نفت می توان نتیجه گرفت که با توجه به شرایط جدید حاکم بر بازار نفت و چشم انداز تغییرات بازارهای انرژی در سالهای پیش رو، سرمایه گذاری در حوزه پایین دست نفت و به وجود آوردن این نوع زنجیره‎ها در بازارهای هدف و مناطق دارای پتانسیل رشد تقاضا بویژه کشور چین مورد توجه بسیاری از کشورها و شرکت‌های مهم نفتی قرار گرفته است. این راهکار بدون شک می تواند در زمره سیاست‌های راهبردی صادرکنندگانی که در حال افزایش توان پالایشی خود هستند لحاظ شود. آنان تلاش خواهند کرد که با افزایش ظرفیت پالایشی خود به‌ویژه در خارج از کشور و نقاط پرمصرف جهان تا حد زیادی از داشتن بازار تقاضا برای تولید نفتشان مطمئن شده و بخش اعظم صادرات نفت خام خود را از این طریق مدیریت نمایند. همچنین با ایجاد امکانات عرضه فرآورده‌های پالایشی به صورت عمده و یا خرده فروشی از ثبات و تداوم چرخه تولید نفت خام تا مصرف فرآورده‌های نفتی اطمینان حاصل کرده تا بتوانند موقعیت محکمتری را در بازارهای نفت خام و فرآورده های نفتی به‌دست آورند. 

 

ایمان نیکزاد

کارشناس ارشد انرژی